Κτισμένος σε υψόμετρο 1.350 μ. στις μικρές πλαγιές ενός οροπεδίου στο ανατολικό Βίτσι, το Νυμφαίο είναι σήμερα ένα διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός και αναγνωρισμένος ιστορικός τόπος.
η αρχή…
Η ιστορική παράδοση θέλει να συνοικίζεται τον 14ο αιώνα μ.Χ. από Βλάχους οδίτες, λατινόφωνους, δηλαδή, φύλακες των σημαντικών οδικών διαβάσεων και αγωγιάτες (κιρατζήδες) στην περιοχή της Μακεδονίας, από τα χρόνια της ρωμαϊκής και έπειτα βυζαντινής αυτοκρατορίας. Κύρια μέσα βιοπορισμού για τους Νιβεστιάνους ήταν αρχικά η κτηνοτροφία και οι ληστρικές επιδρομές «κάτω», στα κτήματα του κάμπου, που είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν, όταν περιήλθαν στα χέρια του Οθωμανού μπέη.
οικονομική άνθηση και ευημερία…
Τον 17ο αιώνα, ο οικισμός υποδέχθηκε πολλούς πρόσφυγες από τα βλαχόφωνα γειτονικά χωριά, ύστερα από σφοδρές επιδρομές των Αλβανών, ιδιαίτερα από τη Νικολίτσα και τη Μοσχόπολη. Η εμπορική πείρα των Μοσχοπολιτών, η ενασχόληση με τις τέχνες και τα γράμματα, και ιδιαίτερα η τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας που ανθούσε σε αυτά τα χωριά, θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του Νυμφαίου. Από ποιμενο-κτηνοτροφικός οικισμός, το Νυμφαίο θα αναδειχθεί σε ένα σημαντικό ορεινό βιοτεχνικό και εμπορικό κέντρο 3.000 κατοίκων στα χρόνια της ακμής του (18ος-αρχές 20ού αιώνα).
Αξιοποιώντας τα προνόμια που τους είχαν δοθεί, την οχυρή τοποθεσία, αλλά και τον πολυπράγμονα και αεικίνητο χαρακτήρα τους, οι Νυμφαιώτες δημιούργησαν μια ενωμένη απέναντι σε κάθε κίνδυνο κοινότητα (παρά τις διακρίσεις της) και ανέπτυξαν έναν ανθηρό πυρήνα αργυροχρυσοχόων και εμπόρων, που ανοίχτηκε και συνδέθηκε με το δίκτυο των μεγαλύτερων εμπορικών δρόμων, σε Δύση και Ανατολή. Έτσι, το Νυμφαίο ανέδειξε μέχρι και βαθύπλουτους εμπόρους του καπνού και του αιγυπτιακού βαμβακιού, ευεργέτες του τόπου τους, που κινούνταν σε όλες τις μεγάλες διεθνείς αγορές.
Σε αυτή την αέναη, αδιάκοπη κίνηση των κατοίκων του, αλλά και στην επιστροφή τους πάντα στην πατρογονική εστία, που τροφοδοτούσαν διαρκώς με πλούτο και νέες ιδέες, το Νυμφαίο εξελίχθηκε σε ένα μεγάλο κεφαλοχώρι, διοικητική έδρα και πρότυπο οικισμό, με αστικά χαρακτηριστικά.
δύσκολοι καιροί, ερήμωση…
Η ευημερία των Νυμφαιωτών άρχισε να κλονίζεται μετά την κατάρρευση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών, που ευνοούσε σε μεγάλο βαθμό την κινητικότητα των εμπόρων, και κυρίως από τη δεκαετία του 1930 κι έπειτα, λόγω του διεθνούς οικονομικού κραχ (1929), της υποκατάστασης των χειροποίητων κοσμημάτων από φθηνότερα βιομηχανοποιημένα ευρωπαϊκά, και, φυσικά, εξαιτίας των καταστροφικών πολέμων, της γερμανικής κατοχής και του Εμφυλίου, έως το 1949. Για να επιβιώσουν, οι Νυμφαιώτες αναγκάστηκαν να σκορπιστούν στις μεγάλες ελληνικές πόλεις και στα πέρατα του κόσμου.
Η αναπόφευκτη φυγή, όμως, δεν σήμαινε και την οριστική εγκατάλειψη του χωριού. Οι ελάχιστοι εναπομείναντες, σε έναν τόπο που δεν παρήγαγε ουσιαστικά τίποτα, υπέφεραν τα πάνδεινα στην περίοδο της Κατοχής και αντιμετώπισαν, όπως και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας, το φάσμα της πείνας. Το ότι επέζησαν και κράτησαν το χωριό ζωντανό, το όφειλαν στα αγριόχορτα, στις πατάτες που φύτεψαν συνεργατικά στο οροπέδιο Εντερνέ, και στο γάλα που τους έδιναν οι μικρόσωμες αγελάδες που είχε κάθε οικογένεια.
στο Νυμφαίο ξανά…
Οι Νυμφαιώτες που ζούσαν πλέον σε νέους τόπους, συνέχισαν, βέβαια, να εξελίσσουν τις εμπορικές, επιχειρηματικές και πνευματικές τους δραστηριότητες, προσαρμοζόμενοι στη νέα πραγματικότητα. Παρότι στην απογραφή του 1980 το Νυμφαίο είχε μόλις 35 μόνιμους κατοίκους, οι Νυμφαιώτες δεν έπαψαν να επισκέπτονται τον τόπο τους και να διαμένουν στις πατρογονικές τους οικίες που σταδιακά επισκεύαζαν, έστω και ως παραθεριστές. Έτσι, λίγο πριν κλείσει την αυλαία του ο 20ός αιώνας, ξεκίνησαν να ζωντανεύουν πάλι τον οικισμό, με το ίδιο πνεύμα προσφοράς των προγόνων τους.
Σήμερα, το Νυμφαίο είναι ένα πρότυπο κέντρο οικοτουρισμού, ήπιας ανάπτυξης, με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά.
Η αναγέννηση του οικισμού πραγματοποιείται σταδιακά και μεθοδικά, με κύριο σκοπό τη διάσωση και την ορθή ανάδειξη του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού αποθέματος, καθώς και τη δημιουργία σύγχρονων υποδομών για τη διαμονή και την πληροφόρηση των επισκεπτών. Τα πέτρινα καλντερίμια ξαναστρώθηκαν και περισσότερα από διακόσια σπίτια και αρχοντικά αναστηλώθηκαν και ανακαινίστηκαν με φροντίδες των ιδιοκτητών τους. Όπου και να γυρίσει το βλέμμα, ο επισκέπτης του Νυμφαίου αντικρίζει πέτρα, ξύλο και γυαλιστερές σκεπές από γαλβανιζέ λαμαρίνα, που οι πρωτοπόροι Νιβεστιάνοι εισήγαγαν ως πρακτική από την κεντρική και βόρεια Ευρώπη τον 19ο αιώνα, για να γλιστράει εύκολα το χιόνι που σκεπάζει ατελείωτους μήνες τα σπίτια.
Ο διατηρητέος οικισμός του Νυμφαίου υποδέχεται φιλόξενα κάθε επισκέπτη, που αποζητά μία αυθεντική και ωφέλιμη, για την ψυχή και το σώμα, εμπειρία.
Δεκάδες ξενώνες, αρκετοί σε ανακαινισμένα αρχοντικά, έχουν δημιουργηθεί για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις του σύγχρονου ταξιδιώτη αλλά και να τον μεταφέρουν στον κόσμο των παλιών ενοίκων τους. Επίσης με σεβασμό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ανοικοδομήθηκαν νέα σπίτια αλλά και καταστήματα προϊόντων και εστίασης, όπου οι επισκέπτες μπορούν να γευτούν τοπικά φαγητά με προϊόντα της περιοχής, αφού πρώτα, αν το επιθυμούν, περιηγηθούν στο υπέροχο δάσος οξιάς του Νυμφαίου, που βρίσκεται εντός του δικτύου των περιοχών NATURA 2000.
Στο Νυμφαίο βρίσκεται και η έδρα του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, η αστική, μη κυβερνητική και μη κερδοσκοπική, περιβαλλοντική οργάνωση, που ιδρύθηκε το 1992 με στόχο την προστασία της άγριας πανίδας και του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο ιστορικό κτίριο της Νικείου Σχολής βρίσκεται το Κέντρο Ενημέρωσης για την Καφέ Αρκούδα, που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες, με ιδιαίτερη έμφαση στα παιδιά, ενώ το Κέντρο Προστασίας της Αρκούδας βρίσκεται στα ανατολικά του οικισμού, σε περίκλειστη δασική έκταση 50 στρεμμάτων.
Λίγο βορειότερα, στη θέση Λαπούσια και σε έκταση 40 στρεμμάτων που παραχώρησε η Κοινότητα Νυμφαίου το 2007, βρίσκεται το Ορεινό Εκπαιδευτικό Κατασκηνωτικό Κέντρο της Χ.Α.Ν.Θ., με πάνω από 30 χρόνια ζωής. Από τα 18 πρώτα στελέχη της Αδελφότητας, σε μικρότερη έκταση που είχε παραχωρήσει ο Ιωάννης Σ. Μπουτάρης το 1990, σήμερα το Ορεινό Εκπαιδευτικό Κατασκηνωτικό Κέντρο στο Νυμφαίο υποδέχεται κάθε χρόνο στις εγκαταστάσεις του δεκάδες παιδιά και εκπαιδεύει τα νεότερα στελέχη της Χ.Α.Ν.Θ.
